Hãy đón nhận lời hứa thần linh này: “Ta sẽ ban cho các ngươi những mục tử đẹp lòng Ta: họ sẽ hướng dẫn các ngươi với sự hiểu biết và khôn ngoan” (Gr 3,15).

Trí Tuệ Nhân Tạo (AI) Có Phải Là Một Trợ Tá Mục Vụ Tương Thích? 

Nhà kinh tế Dominique Vermersch, nguyên Hiệu trưởng Đại học Công giáo Angers, giải mã các thiên lệch mang tính quy giản của AI. Không chỉ "cận huyết" kỹ thuật số làm thui chột sức sáng tạo, mà AI còn hoàn toàn bất khả thấu với năng lực nắm bắt điều được mạc khải.

Trong diễn từ đầu tiên trước Hồng y đoàn ngày 10 tháng 5 vừa qua, tân Giáo Hoàng của chúng ta đã cẩn trọng biện minh cho việc chọn tông hiệu của ngài, ảnh hưởng bởi Đức Lêô XIII, Đấng đặt viên đá tảng cho học thuyết xã hội của Giáo hội với thông điệp Rerum Novarum. Nếu tính mới mẻ không ngừng của vấn đề xã hội khơi dậy một phản ứng Phúc Âm, thì trong cùng diễn từ ấy, Đức Lêô XIV đã hiện tại hóa tính mới mẻ đó khi nhắc đến những thách đố do trí tuệ nhân tạo (AI) đặt ra… nhưng Ngài có ngờ đâu rằng AI lại không ngần ngại nuôi tham vọng trở thành trợ tá Giáo Hoàng và tham gia sâu vào công việc mục vụ của Ngài?

Quả vậy, ai nấy đều có thể nhận ra sự tràn lan trên mạng, gần như ngay sau khi tân Giáo Hoàng được bầu, của các thông điệp, các lời khích lệ giả mạo được gán cho Đức Lêô XIV; hoặc sự nở rộ các ấn phẩm ngắn giới thiệu tư tưởng của Đức Lêô XIV, diễn giải và thậm chí “bóp méo” những diễn từ đầu tay của Ngài, sao cho phù hợp với tính liên tục về tín lý và mục vụ với tư tưởng của các Vị Tiền Nhiệm. Phải chăng có bóng dáng AI hỗ trợ trong cơn lốc truyền thông này? Nếu có, ta có thể khảo sát các thiên lệch tiềm tàng của nó không? Liệu sự xôn xao mục vụ ấy có nguy cơ va vào hiện tượng gọi là “"cận huyết"” vốn đã thấy trong hầu hết các hoạt động của con người có in dấu AI?

Trở Lại Bức Ảnh Gốc

Trước hết, hãy nhắc lại mục đích nguyên khởi của AI: AI cố gắng hiểu nhận thức của con người vận hành thế nào để tái tạo nó, nghĩa là triển khai các cơ chế mô phỏng suy lý của con người. Khởi động đã hơn nửa thế kỷ, AI hôm nay trình diện như một kiểu tái lập tổ hợp, mang tính thống kê và xác suất… của những gì đã được trí tuệ con người nắm bắt. Nếu vậy, chúng ta quả đang ở trong phạm vi của nhân tạo, còn chữ “trí tuệ” lại ít khi được tra vấn trong cụm từ có phần mâu thuẫn “trí tuệ nhân tạo”. Dẫu thế, vẫn nổi lên một nét độc đáo nhân linh của trí tuệ, hiểu như một năng lực, mà từ nguyên — inter legere — gợi đến hành vi nắm bắt, hái lấy, chọn lựa giữa, phân biệt bằng tinh thần, đồng thời gom góp và liên kết. Ở đây biểu hiện một cử chỉ khởi nguyên, có tính biến cố và đơn nhất, rồi sau đó cho phép sự khách thể hóa của nó — tất yếu mang tính quy giản — và sự tái lập không kém phần bất toàn. Vậy còn lại điều gì gọi là thật sự trí tuệ nơi AI? Chính vì AI thiếu vắng “trí tuệ” nên việc sử dụng nó sinh ra muôn vàn thiên lệch.

Những Thiên Lệch Của Trí Tuệ Nhân Tạo (AI) 

Trí tuệ nhân tạo (AI) được nuôi bằng thông tin, hay còn gọi là dữ liệu, rất nhiều dữ liệu, gọi là “big data”. AI “ăn” không biết no, tương xứng với chính tính nhân tạo của nó, và vì thế với tham vọng có thể tái tạo — nhưng vô ích — chính hành vi nhân linh của trí tuệ con người. Quả thật, mọi dữ liệu (vật lý, nhân văn, xã hội…) đều là sự quy giản của thực tại mà nó được cho là mô tả, chẳng hạn do tính ước lệ, trong khi trí tuệ con người có thể trực tiếp nắm bắt cái thực qua năm giác quan mà ta được phú ban. Hầu hết dữ liệu còn hàm chứa một dấu ấn lý thuyết: tỷ lệ lạm phát tích hợp sẵn thành phần giỏ hàng “bà nội trợ”; trọng lượng của một lít nước giả định hoặc một mô hình vật lý hấp dẫn nhất định. Tóm lại, xuất hiện một khác biệt nền tảng về ý nghĩa giữa dữ liệu, vốn luôn mang khía cạnh ước lệ và cấu tạo, và điều được ban cho — cái “được cho” theo nghĩa tiên thiên tự nhiên: vũ trụ, thiên nhiên, các hữu thể cư ngụ nơi đó... Thiên lệch vận hành này dĩ nhiên không riêng gì AI, nhưng lại gán cho nó một thứ tự trị giả hình và chập chờn.

Hệ Quả Của "Cận Huyết" Kỹ Thuật Số

Cách đây vài tháng, Viện Epoch ước tính rằng đến năm 2032 toàn bộ văn bản do nhân loại sản sinh sẽ bị các mô hình AI “nuốt trọn”. Tiếp nối ẩn dụ di truyền, từ đó suy ra rằng việc tái sắp xếp liên tục theo thống kê và xác suất của dữ liệu tất yếu sinh ra "cận huyết" kỹ thuật số với muôn hình thức: văn bản vô nghĩa, sai lạc, dối trá, hình ảnh không có thật… nói gọn, là những dị tật tương xứng vừa với tốc độ thi hành của thuật toán, vừa với độ chân thực thông tin của các dữ liệu bị “xào nấu” liên miên.

Đề cập đến "cận huyết" là nói đến kiệt quệ đa dạng sinh học; nghĩa là thiếu dữ liệu mới, khiến AI quay vòng tại chỗ, đe dọa cỗ máy tiền quảng cáo của mạng xã hội và công cụ tìm kiếm. "Cận huyết" kỹ thuật số cuối cùng dẫn ta trở lại với phân biệt trước đó giữa dữ liệu cấu tạo và điều được ban cho tự nhiên: cái sau là nguồn của đa dạng sinh học, là nguồn của điều mới mẻ, càng vô tận bao nhiêu khi nó không ngừng cho phép những cách nắm bắt đơn nhất mới của con người… nói cách khác, cho chính cái thuộc về trí tuệ nhân linh!

“Ta Sẽ Ban Cho Các Ngươi Những Mục Tử Đẹp Lòng Ta…”

Liệu ta có thể hy vọng "cận huyết" kỹ thuật số sẽ dễ phát hiện — thậm chí đáng để bật cười — khi nó lây sang văn phong mục vụ? Dẫu rằng thứ văn phong ấy cũng có thể lây lan và vượt qua “rào cản”, giữa đoàn chiên và mục tử! Nói nghiêm túc, việc một lần nữa phân biệt trong trường hợp này giữa dữ liệu và điều được ban cho, quy chiếu không hơn không kém đến mầu nhiệm và ân sủng. 

Thật vậy, điều được ban cho cách tự nhiên còn được củng cố vững chắc bởi một điều được ban cho khác: điều được mạc khải, điều được ghi khắc trong Công trình Sáng Tạo và nhất là trong Mạc Khải Kinh Thánh, Lời Thiên Chúa. Nắm bắt điều được mạc khải ấy là cũng để cho chính mình được nắm bắt. Đó là một sự nắm bắt chiêm niệm, nơi hành vi của trí tuệ con người để có thể trở thành trí tuệ đức tin, nghĩa là thần học mở ra tính mới mẻ vô tận của Ngôi Lời Thiên Chúa. 

Vậy nên, trong thời điểm đời sống Giáo hội mà vấn đề cảnh giác tín lý tỏ ra then chốt, thật là một kiểu đạo văn kinh khủng khi sự nắm bắt chiêm niệm ấy bị thay thế bằng sự tái tổ hợp thống kê và xác suất làm cho ra ngu muội! “Điều cốt yếu không phải là những gì chúng ta nói, Thánh Têrêsa Calcutta đã nói, nhưng là những gì Thiên Chúa nói với chúng ta và nói qua chúng ta. Mọi lời nói của chúng ta sẽ vô ích nếu chúng không xuất phát từ chốn thẳm sâu nhất; những lời không truyền đạt ánh sáng của Đức Kitô chỉ làm tăng thêm bóng tối” (Niềm Vui Dâng Hiến, 1979). Vậy ta hãy đón nhận lời hứa thần linh này: “Ta sẽ ban cho các ngươi những mục tử đẹp lòng Ta: họ sẽ hướng dẫn các ngươi với sự hiểu biết và khôn ngoan” (Gr 3,15).

Nguồn: Aleteia.com

Ban Dịch Thuật MFVN

• Quay lại
• Tiếp Tục