Đức Giáo hoàng Phanxicô nhiều lần cảnh báo về nguy cơ biến con người chỉ thành những điểm dữ liệu, kêu gọi việc phát triển trí tuệ nhân tạo một cách có đạo đức, nhằm tôn trọng phẩm giá con người và lợi ích chung.

Duy Trì Tính Nhân Bản Trong Kỷ Nguyên Máy Móc: Sự Cần Thiết Của “Algorethics – Đạo Đức Công Nghệ”

Ngày nay, máy móc có thể viết những bài luận đôi khi khá ổn, chẩn đoán bệnh và thậm chí tạo ra nghệ thuật sống động như thật. Vậy con người còn có thể làm gì? Trí tuệ nhân tạo (AI) đang biến đổi thế giới của chúng ta với tốc độ đáng kinh ngạc. Máy móc có thể viết những đoạn văn khá trôi chảy, chẩn đoán bệnh, và thậm chí tạo ra nghệ thuật mô phỏng chân thực. Nhưng khi AI ngày càng lớn mạnh, một câu hỏi sâu xa hơn lại hiện lên: Điều gì khiến chúng ta vẫn là con người trong một thế giới mà máy móc có thể làm được quá nhiều? Con người còn có thể làm gì? Phản ứng của người Công giáo không phải là sợ hãi trước công nghệ mà là đón nhận nó một cách có trách nhiệm, đảm bảo rằng nó phục vụ phẩm giá con người thay vì xâm hại. Đây chính là lý do chúng ta cần “algorethics” — những thuật toán có đạo đức.

Những gì AI có thể (và không thể) làm 

AI đặc biệt hiệu quả trong việc xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ, nhận dạng các mẫu và bắt chước khả năng sáng tạo của con người. AI có thể soạn nhạc, tạo ra hình ảnh chân thật, và thậm chí mô phỏng hội thoại. Thế nhưng, AI rõ ràng không sở hữu một số năng lực cơ bản của con người.

Tư tưởng Công giáo nhìn nhận trí tuệ như điều vượt xa sự xử lý thông tin đơn thuần. Trí tuệ đích thực bao hàm sự khôn ngoan, khả năng suy xét luân lý và xây dựng các mối quan hệ—điều mà AI không thể mô phỏng. Một cỗ máy có thể viết một bài thơ tuyệt mỹ, nhưng nó không hiểu được vẻ đẹp. Nó có thể dự đoán hành vi, nhưng nó không hề quan tâm. Nó có thể bắt chước lòng trắc ẩn và thậm chí hiển thị một số dấu hiệu “đồng cảm” được lập trình sẵn, nhưng nó không có tình yêu.

Vì sao “Algorethics – Đạo đức Công nghệ” quan trọng? 

Vatican luôn theo dõi sát sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, liên tục nhấn mạnh rằng công nghệ phải phục vụ con người, chứ không được tái định nghĩa về con người. Đức Giáo hoàng Phanxicô nhiều lần cảnh báo về nguy cơ biến con người chỉ thành những điểm dữ liệu, kêu gọi việc phát triển AI một cách có đạo đức, nhằm tôn trọng phẩm giá con người và lợi ích chung.

Mối quan tâm này đã được thể hiện qua một số sáng kiến quan trọng của Vatican: 

• Rome Call for AI Ethics năm 2020 – Tuyên bố đề cao tính minh bạch, công bằng và trách nhiệm giải trình trong AI, được ký bởi Viện Hàn lâm Toà Thánh về Sự Sống, Microsoft, IBM và nhiều tổ chức khác.
• Thông điệp của Đức Giáo hoàng Phanxicô nhân Ngày Thế giới Hoà bình năm 2023 – Kêu gọi một hiệp ước quốc tế về đạo đức AI, thôi thúc các nhà lãnh đạo toàn cầu ngăn ngừa AI làm gia tăng bất bình đẳng xã hội.
• Tài liệu Antiqua et Nova năm 2025 – Văn kiện của Vatican phản ánh sâu hơn về tác động của AI, tái khẳng định rằng trí tuệ con người với chiều kích luân lý và tâm linh không thể bị giản lược thành quá trình xử lý máy móc.

Khái niệm “Algorethics – Đạo đức Công nghệ” là một trong nhiều cách Giáo hội đáp lại những thách thức này. Giống như những luật lệ điều chỉnh lĩnh vực y tế và tài chính nhằm bảo vệ phẩm giá con người, AI cũng phải chịu sự chi phối của các nguyên tắc đạo đức. Điều đó đòi hỏi: 

• Bảo đảm AI tôn trọng quyền con người, tránh những thiên kiến làm gia tăng sự kỳ thị.
• Duy trì sự giám sát của con người trong các quyết định ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống con người.
• Ưu tiên lợi ích chung hơn là lợi nhuận từ tự động hoá.

Đức Giáo hoàng Phanxicô luôn nhấn mạnh rằng AI có đạo đức không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn là trách nhiệm luân lý. Nếu AI được phát triển mà không có những biện pháp bảo vệ về mặt đạo đức, nó có nguy cơ khoét sâu bất bình đẳng, phi nhân hoá các mối quan hệ và tách rời chúng ta khỏi chính nhân tính của mình.

Ý nghĩa của việc “giữ vững tính nhân bản” 

Việc đón nhận công nghệ không đồng nghĩa với việc để nó uốn nắn chúng ta—chính chúng ta mới là những người định hình công nghệ. Giữ vững tính nhân bản trong kỷ nguyên AI đòi hỏi ít nhất ba yếu tố căn bản: 

1. Ưu tiên các mối tương quan thực sự. Tương tác kỹ thuật số không bao giờ có thể thay thế sự kết nối đích thực giữa con người.
2. Nuôi dưỡng sự khôn ngoan, không chỉ là tri thức. AI có thể tra cứu dữ liệu, nhưng chỉ con người mới có thể suy ngẫm, diễn giải và hành động trong ánh sáng luân lý.
3. Nhận ra giá trị của sự không hoàn hảo. AI hướng đến hiệu suất cao, nhưng cuộc sống con người lại gắn liền với quá trình trưởng thành, nỗ lực và học hỏi từ thất bại.

AI là một công cụ quyền năng, nhưng suy cho cùng nó cũng chỉ là công cụ. Nó có thể hỗ trợ, nhưng không thể thay thế chiều sâu của trải nghiệm con người. Trí tuệ không chỉ nằm ở việc xử lý dữ liệu; nó còn nằm trong tình yêu, mục đích sống và trách nhiệm luân lý.

Với tư cách là con người, chúng ta được mời gọi sử dụng công nghệ một cách khôn ngoan, để nó phục vụ phẩm giá của mỗi người. “Algorethics – Đạo đức công nghệ” không chỉ là một đề xuất về chính sách; đó là lời mời gọi bảo vệ chính nhân tính của chúng ta.

Nguồn: Aleteia.org

Chuyển ngữ: Tôma Nguyễn Quốc Việt

- Ban Dịch Thuật MFVN

• Quay lại
• Tiếp Tục