Nhờ gợi ý của Thánh Tôma Aquinô, ta thấy người Kitô hữu không hề duy trì một mâu thuẫn lô-gic chỉ vì đức tin đòi hỏi như thế.

Có Thể Tồn Tại Ý Chí Tự Do Khi Thiên Chúa Là Đấng Toàn Tri Hay Không?

Làm sao có thể có ý chí tự do nếu Thiên Chúa biết hết mọi sự?

Tôi đã bắt gặp câu hỏi này—hoặc các biến thể của nó—vô số lần trên Reddit và X. Dù tôi không nghi ngờ thiện chí của những người đặt ra câu hỏi, nhưng phần lớn bình luận thường đến từ những người coi đây là bằng chứng về một “mâu thuẫn lô-gic” mà tín đồ tôn giáo tin theo chỉ vì đức tin của họ dạy như vậy.

Mặc dù tôi không đồng ý với quan điểm ấy, tôi hiểu vì sao họ nghĩ thế. Dường như tính toàn tri của Thiên Chúa khiến con người không có ý chí tự do. Lập luận chung chống lại sự tương thích giữa ý chí tự do của con người và tính toàn tri của Thiên Chúa như sau: Nếu Thiên Chúa biết hết mọi sự, Ngài biết tương lai cách không thể sai lầm. Nếu đúng vậy, nghĩa là Thiên Chúa biết mọi việc từng người sẽ làm, và không ai có thể thay đổi tương lai mà Ngài biết trước. Do đó, ý chí tự do của con người và tính toàn tri của Thiên Chúa không thể cùng tồn tại. Hoặc mọi việc chúng ta làm đã được định sẵn, hoặc Thiên Chúa không toàn tri. Trái với những người phê phán trên mạng cho rằng lập trường của Kitô hữu chỉ dựa trên lòng tin “mù quáng,” cả đức tin lẫn lý trí của con người đều dẫn đến kết luận rằng tính toàn tri của Thiên Chúa hoàn toàn tương thích với ý chí tự do của con người.

Nhìn qua lăng kính đức tin, Kinh Thánh mặc khải rằng Thiên Chúa là Đấng Toàn Tri và con người có ý chí tự do. Về tính toàn tri, Kinh Thánh cho biết, như Thánh Gioan Tông đồ nói: “...Vì Thiên Chúa còn cao trọng hơn lòng chúng ta, và Ngài biết hết mọi sự.” Về ý chí tự do, có nhiều đoạn trong Kinh Thánh khẳng định sự tự do của nhân loại. Chẳng hạn, trong Tin Mừng Gioan, Chúa Giêsu hàm ý rằng mỗi người có thể chọn làm theo ý riêng hay ý của Thiên Chúa, khi Ngài phán: “Ai muốn làm theo ý Người, thì sẽ biết giáo huấn của tôi bởi Thiên Chúa hay do tôi tự nói.” Hơn nữa, trong Tin Mừng Mát-thêu, Chúa Giêsu dạy giới răn cao trọng nhất là: “Ngươi phải yêu mến Đức Chúa, Thiên Chúa của ngươi, hết lòng, hết linh hồn và hết trí khôn ngươi.” Giới răn này sẽ trở nên vô nghĩa nếu con người không có tự do—vì khi ấy người ta chỉ đơn giản hoặc yêu mến Chúa, hoặc không thể yêu mến Ngài. Vậy, dựa trên thẩm quyền của Kinh Thánh, đức tin khẳng định rõ ràng rằng ý chí tự do của con người tương hợp với tính toàn tri của Thiên Chúa. Dẫu lập luận này có thể thuyết phục đối với người tin vào mặc khải thần linh, thì với nhiều người khác, nó chỉ là một lời biện hộ khéo léo để các Kitô hữu bảo vệ lập trường của họ. Để gặp gỡ những người phê phán ở cùng một điểm chung, các Kitô hữu cần giải thích vấn đề này dựa trên điều ai cũng có: lý trí con người.

Ngài biết con người sẽ làm gì, vì hành động của con người đang diễn ra trong Ngài, qua sự vĩnh cửu của Ngài.

Việc tìm hiểu bằng lý trí con người về vấn đề này không chỉ ủng hộ chân lý mà đức tin khẳng định, mà còn giúp soi sáng vấn đề rõ ràng hơn. Để chứng minh điều này, ta cần xem xét mối tương quan giữa con người và thời gian, so với mối tương quan của Thiên Chúa và thời gian. Thánh Tôma Aquinô định nghĩa thời gian là “không gì khác ngoài sự chuyển động bởi ‘trước’ và ‘sau.’” Điều này đúng với sự hiện hữu của con người. Ý chí của con người vận hành trong thời gian và trải nghiệm sự tồn tại như dòng chảy liên tục từ “trước” đến “sau.” Nhưng mối tương quan của Thiên Chúa với thời gian rất khác, vì Ngài là Đấng Hằng Hữu. Việc Thiên Chúa hằng hữu có nghĩa không có sự kế tiếp của chuyển động, không có “trước” hay “sau” nơi Ngài. Như Thánh Tôma nói: “Việc chiếm hữu cách toàn vẹn và hoàn hảo toàn thể sự sống vô tận cùng một lúc” là điều chỉ thuộc về Thiên Chúa. Điều đáng chú ý là, theo Thánh Tôma, kết luận này có thể đạt được bằng lý trí con người. Ngài bắt đầu tìm hiểu Thiên Chúa là Đấng Vĩnh Cửu bằng cách giải quyết câu hỏi lớn hơn: Có Thiên Chúa hay không? Ngài nêu vấn đề này qua năm con đường chứng minh. Tuy nhiên, phương pháp hữu ích nhất cho câu hỏi hiện tại là luận chứng về nguyên nhân tác thành (efficient cause).

Nguyên nhân đệ nhất là nguyên nhân không được gây ra bởi bất cứ thứ gì khác, nhưng lại gây ra sự hiện hữu cho mọi thứ khác. Điều này có nghĩa mọi sự đều nhận sự hiện hữu từ Nguyên Nhân ấy, còn Ngài không bất cứ tác động nào ngoài chính bản thân Ngài. Ngài tự hữu. Từ khái niệm này, suy ra rằng Ngài cũng bất biến, vì Ngài là chính sự hiện hữu, nên tất yếu phải là hiện hữu thuần túy, không có tiềm thể. Tính bất biến của Ngài cho thấy Ngài là Đấng Vĩnh Cửu. Thiên Chúa phải hằng hữu vì thời gian là sự đo lường thay đổi, mà giờ đây ta biết Ngài không hề thay đổi. Điều này có nghĩa Thánh Tôma đúng khi kết luận rằng Thiên Chúa sở hữu trọn vẹn tất cả những gì thuộc quá khứ, hiện tại và tương lai cách đồng thời và trọn vẹn trong chính Ngài. Từ nhận thức Thiên Chúa là Đấng Vĩnh Cửu, đương nhiên suy ra rằng Ngài biết hết mọi sự cách không thể sai lầm, bởi Ngài kinh nghiệm mọi sự từng là, đang là và sẽ là trong cùng một lúc. Vì nắm giữ toàn thể thời gian cùng một lúc, Ngài biết không sai lầm những gì con người sẽ làm, vì tất cả đang diễn ra trong Ngài ở mọi khoảnh khắc. Do đó, lý trí dẫn đến kết luận rằng tính toàn tri của Thiên Chúa không cản trở hay giới hạn ý chí tự do của con người.

Dù câu hỏi khởi đầu—“Làm sao có thể có ý chí tự do khi Thiên Chúa biết hết mọi sự?”—có vẻ phức tạp, Kitô hữu không cần e ngại đi tìm câu trả lời. Nhờ gợi ý của Thánh Tôma Aquinô, ta thấy người Kitô hữu không hề duy trì một mâu thuẫn lô-gic chỉ vì đức tin đòi hỏi như thế. Thay vào đó, lý trí con người cũng đi đến cùng một kết luận như đức tin—một kết quả không khiến chúng ta ngạc nhiên. Con người hành động trong thời gian, và dù Thiên Chúa biết tất cả những gì con người sẽ làm trước khi con người làm, điều đó không có nghĩa Ngài đã định trước hành động ấy. Ngài biết con người sẽ làm gì, vì hành động của con người đang hiện diện trong Ngài qua sự vĩnh cửu. Bởi thế, lý trí đi đến cùng một chân lý mà đức tin mang lại. Vì Thiên Chúa ở ngoài thời gian, nên không hề có mâu thuẫn nào giữa tính toàn tri của Ngài và ý chí tự do của con người.

Nguồn: Wordonfire.org

Chuyển ngữ: Ban Dịch Thuật MFVN